Josef Hoflehner

Josef Hoflehner (1955) woont in Oostenrijk, maar werkt zowat overal. Zijn carrière als fotograaf startte meer dan 30 jaar geleden en vele jaren lang was hij een succesvol freelancefotograaf gespecialiseerd in stillevens en interieurfotografie. Vanaf het begin van de jaren negentig reisde hij naar alle uithoeken van de wereld om daar met zijn geliefde grootformaatcamera's aan de slag te gaan. Sindsdien was Josef op alle continenten actief om de wereld haast exclusief in zwart-wit op de gevoelige plaat vast te leggen.

Josef stelde zijn werk internationaal tentoon en wordt door bekende fotokunstgalerieën vertegenwoordigd. Negen monografieën heeft hij op zijn naam staan en heel wat tijdschriften en dagbladen besteedden aandacht aan zijn werk. Ter gelegenheid van zijn tentoonstelling van Zuidpool-foto's in Londen, schreef de Financial Times in zijn recensie: "... dit is wellicht een van de mooiste tentoonstellingen in een bepaald genre van documentaire fotografie die we ooit te zien zullen krijgen."

Onderscheidingen:

2x Duitse onderscheiding voor fotoboeken (2004, 2005)
Oostenrijks staatsprijs (2004)
International Kodak Photo Calendar Award (2006)
Natuurfotograaf van het jaar (IPA - 2007)

Sommige foto’s geven het landschap opnieuw die eigenschappen die de 18e-eeuwse gedachtewereld collectief als “het sublieme” beschouwde: grootsheid en juiste verhoudingen contrasteren met een zekere gruwel. De ontzagwekkende kracht van de natuur is de maatstaf voor de ware kleinheid van de mens. Fotografie heeft altijd iets literairs in zich, maar dit soort landschap verontschuldigt zich niet voor het feit dat het steeds maar weer als een metafoor behandeld wil worden. Josef Hoflehner wordt stilaan een van de meest gerenommeerde vertegenwoordigers van dit soort landschappen. Je kunt niet naar Hoflehners minuscule Vrijheidsstandbeeld op een drassig eiland kijken zonder meteen ook te denken aan die laguneachtige culturen die de wereld bezaaien. Venetië is daarvan het duidelijkste voorbeeld; daar loopt het oeuvre van de mens voortdurend gevaar. Sinds 11 september 2001 zien we Manhattan als een bedreigd eiland. Vanuit dat standpunt lijkt het feit dat het waterpeil van de Atlantische Oceaan met enkele centimeters stijgt, een permanent en angstwekkend risico. Hoflehner heeft een gave voor dit soort dingen en hij werkt er ook bijzonder hard aan.
Moderne sublieme fotografie heeft tal van origines. Van Britse afkomst is het zwart-witspectrum dat even moreel als chemisch is. Voorlopers zijn de landschappen van Bill Brandt - met steeds grotere contrasten naarmate hij ouder werd - en Hoflehner heeft zeer zeker een deel van hun stijl geërfd, misschien wel door toedoen van beroemde ontwikkelaars van de Brandt-lijn, zoals Michael Kenna. Een andere linie komt uiteindelijk van de prefotografische kunsten in Japan, de kalligrafie of de houtsnijkunst, en wordt doorgegeven door de grote “less-is-more”-dichters, zoals Hiroshi Sugimoto of Shoji Ueda. Nog een andere traditie is ontsproten aan de 19e-eeuwse landschapsfotografie. In het bijzonder als het over water gaat, grijpt Hoflehners terug naar het verleden met zijn heerlijk lange en trage opnames die het water zijn vloeibaarheid teruggeven na zoveel jaren op 1/250e seconde bevroren te zijn geweest.
Niets van dit alles is toevallig. Hoflehner is zuinig met materialen, maar deze bevatten een wonderbaarlijke rijkdom aan boodschappen. Zijn beste foto’s kun je blijven bekijken, precies omdat ze ons als toeschouwers vragen om onze conclusies te toetsen en onze interpretatie van metaforen te controleren. Is dat minuscule boompje, dat door een strakke kabel aan weerszijden wordt ondersteund, gevangene of patiënt? Zijn die enorme genummerde betonnen vloedweringen met geometrische vormen, armzalige speeltjes voor de volgende storm of de uiteindelijke rechtvaardiging van Knoet? Niet de minste van de vele verdiensten van Hoflehners foto’s is dat ze er eenvoudigweg op aandringen dat je je engageert als je naar ze kijkt. Misschien kun je Josef Hoflehners politiek niet gewoonweg op een boog van linkervleugel naar rechtervleugel plaatsen, maar je ziet ongetwijfeld wel dat hij zich actief engageert tegenover het land en wat we ermee aanvangen. Dit zijn geen foto’s van iemand die ons alleen maar wil laten zien dat hij over het ene of het andere onderwerp gelijk heeft; daarvan zijn er in de wereld al meer dan genoeg. Dit zijn de foto’s van iemand die wil dat we onszelf afvragen of we bij het kijken wel genoeg hebben nagedacht vooraleer we vertrouwen op onze conclusies - wat sympathieker is.
In de meeste foto’s is de lucht doorzichtig en speelt hij geen grote rol in de manier waarop we de dingen zien. Bij Hoflehner heeft de lucht altijd een eigen dichtheid en we moeten moeite doen om hem met onze ogen te onderscheiden. Niet dat hij alleen maar een zekere voorliefde heeft voor effecten van condensatie of schemering, maar hij verwacht wel dat wij even traag kijken als hij. Ooit maakte hij een reeks studies van windzakken: die flappende oranje kegels die op luchthavens de windkracht en -snelheid aangeven. De meeste daarvan zijn makkelijk te herkennen voorwerpen die we zien als we een vliegreis maken, en daarna weer vergeten. Hoflehner maakte er complete essays over. Ze werden door de mens gemaakte structuren in een schijnbaar natuurlijke omgeving. Ze werden zichtbare uitingen van onzichtbaar weer. Ze waren in zekere zin economische indicatoren, harde en tegelijkertijd zachte lijnen en dat alles, in dezelfde banale voorwerpen. Dit is Hoflehner: zoeken naar iets waarover je kan nadenken, maar ook iets waarnaar je kunt kijken. We kunnen er zeker van zijn dat hij ons ertoe aanzet om de uiteindelijke selectie te zien, precies omdat hij iets had gevonden, misschien zelfs iets dat niet echt belangrijk is, in welk opzicht dan ook.


In het Engels is er een bijzonder werkwoord, dat niet zo gemakkelijk te vervoegen is: “to matter”. Hoflehner verwacht dat zijn foto’s “matter”. Mooi zijn ze genoeg, uiteraard, een plezier om gewoonweg met het oog te keuren. Maar als je in deze collectie ook maar één beeld beschouwt als louter een aangename, harmonieuze omlijsting van grijze tinten, dan heb je er niet over nagedacht. Want om te fotograferen zet Josef Hoflehner alle bronnen van zijn ruime cultuur wijd open. Dit is geen fotografie van openingsverhoudingen en filmkwaliteiten. Dit is de zeldzamere vorm van fotografie van iemand die zich wil richten tot een publiek en van dat publiek verwacht dat het in ruil daarvoor ontroerd is en nadenkt. In de eigenlijke zin van het woord benadert deze fotografie het sublieme.

Francis Hodgson

Francis Hodgson was vele jaren lang fotocurator; momenteel is hij fotocriticus bij de Financial Times en Hoofd van de afdeling Fotografie bij Sotheby’s.